قرآن كریم، در آیات متعددى به فضایل پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ اشاره كرده است؛ فضایلى كه منحصر به آن وجود مقدس است و هر یك از آنها از منقبتى از مناقب بى شمار آن وجود نازنین پرده برداشته است. در این بخش به تعدادى از آنها، به كمك آیات كریمه قرآن، اشاره مى‏كنیم:

1. كلامش جز وحى نیست

پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ كه كلام و سكوتش مظهر كلام و سكوت خداست، هر چه مى‏گوید وحى است:

« وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهوى اِنْ هُوَ اِلاّ وَحْىٌ یُوحى»

یعنى آنچه را كه به عنوان سنت و سیرت و گفتار دینى از او مى‏شنوید، وحى است. این آیه كریمه به لفظ و لسان اختصاص ندارد بلكه مصونیت منطق، رفتار، سنت و سیره او را نیز مى‏رساند. به فرض از این آیه نتوان این معناى وسیع و فراگیر را استنباط كرد.

از آیه سوره انعام و سایر آیاتى كه مى‏گوید: پیامبر ـ صلى الله علیه و آله ـ جز از وحى تبعیت نمى‏كند: «اِنْ اَتَّبِعُ اِلاّ ما یوحى اِلَىَّ» مى‏توان به خوبى استظهار كرد كه سیره رسول خدا چه در گفتار و رفتار و چه در املا ـ كه كتاب تسبیبى است ـ هیچ گاه بدون اذن وحى نیست و در ابلاغ وحى نیز هرگز بخل نمى‏ورزد.

2. عظمت روحى پیامبر اكرم

در عظمت رسول خدا ـ صلى الله علیه و آله ـ همین بس كه خداى سبحان مى‏فرماید:

«وَ لَقَدْ اتَیْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانىوَالْقُرْآنِ الْعَظیم»

«ما سوره مباركه "فاتحه" و قرآن عظیم را به تو دادیم.»

كتابى كه «لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنِ عَلى جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللّه»«اگر حقیقت آن را بر كوه نازل مى‏كردیم، آن كوه متلاشى مى‏شد؛ كوه توان تحمل عظمت قرآن را ندارد اما تو به خوبى آن را تحمل مى‏كنى.»

3. او مظهر اسم «محیى» و «مغنى» است

خداوند سبحان، پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ را محور حیات قرار داده، او مظهر «محیى» است و پیروى از او حیات بخش است: «یا اَیُّها الَّذینَ آمَنوُا اِسْتَجیبوا للّه وَ لِلْرَّسولِ اِذا دَعاكُمْ لِما یُحْییكُمْ» مقصود از این حیات، حیات نباتى یا حیوانى یا حیات نازل‏ترین درجه انسانى و مانند آن نیست؛ زیرا خداوند به مردم خطاب نمى‏كند بلكه به مؤمنان خطاب مى‏كند، به آنان كه از اصل حیات اسلامى طرفى بسته‏اند، مى‏فرماید: پیروى از پیامبر، شما را زنده‏تر مى‏كند یا همچنان حیاتتان را محفوظ نگه مى‏دارد.

در این آیه با خطاب تشریفى مى‏فرماید: اى كسانى كه با مؤمن شدن بخشى از حیات خویش را تحصیل كردید، پیرو محور حیات باشید تا حیاتتان محفوظ بماند، یا به حیات برتر راه یابید، اگر ایمانتان ظاهرى است بكوشید آن را باطنى كنید، پیامبر ـ صلى الله علیه وآله ـ محور حیات است یعنى خود زنده و مظهر «اَلْحَىُّ الَّذى لایَموت» است، پیروى از او نیز حیات جاودانه مى‏بخشد.

خداى سبحان، رسول اكرم ـ صلى الله علیه وآله ـ را مظهر«غنى» مى‏داند، اغنا و بى نیاز كردن را به او نسبت داده مى‏فرماید: بداندشان نخواستند از مؤمنان انتقام بگیرند مگر این كه خداوند و پیامبر آنان را بى نیاز كرد: «اَغْنیهُمُ اللّه وَرَسولُهُ» آن اندازه رسول خدا ـ صلى الله علیه و آله ـ فرد شاخص و برجسته‏اى است كه مظهر «مغنى» مى‏شود.

این كه خداى تعالى اغناى پیامبر را در ردیف اغناى خود بیان فرموده نشانه آن است كه پیامبر ـ صلى الله علیه و آله ـ ، مظهر این نام شریف است؛ خداوند در میان پیامبران، صفت برجسته «اغناء» را به كسى جز پیامبر ـ صلى‏اللّه‏علیه‏وآله ـ اسناد نداده است سر این نكته آن است كه رسول اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ بنده كامل است و بندگى، اصلى است كه انسان را مظهر ربوبیت مى‏كند و لازمه اطاعت از خداوند، بى نیازى از غیر او است: «طاعَتُهُ غنى» و اگر این اطاعت به كمال مطلوب رسید، آن بنده محض و مطیع صرف، مایه بى نیازى دیگران هم خواهد شد و در حقیقت، آن بندگى خداست كه مغنى است.

4. تجلیل خداوند نسبت به پیامبر اكرم در خطاب

خداى سبحان، از نظر ادب محاوره، حرمتى خاص براى پیامبر خاتم ـ صلى‏اللّه‏علیه‏وآله ـ قایل است كه براى انبیاى پیشین قایل نبوده. انبیاى گذشته را با نام مخصوص آنها خطاب مى‏كند، اما هرگز نام مبارك پیامبر اسلام را به عنوان «یا محمد» نمى‏برد بلكه همیشه از او با تعبیرهاى تجلیل آمیزى همچون: «یا أیّها النبى»، «یا أیّها الرسول» یاد مى‏كند. مثلا درباره آدم ابوالبشر مى‏فرماید:

«یا آدَمُ اْسْكُنْ اَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّة»

درباره حضرت نوح مى‏فرماید:

«یا نُوح اِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أهْلِك»

درباره موسى:

«یا مُوسى أَقْبِلْ وَ لاتَخَفْ»

ولى درباره رسول اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ علاوه بر خطاب جلالت‏آمیز خود، به بندگان نیز مى‏آموزد:

«لا تَجْعَلوُا دُعاءَ الْرَّسولِ بَیْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضُكُمْ بَعْضاً»

«هر گاه خواستید پیامبر را صدا بزنید او را مانند مردى عادى صدا نزنید.»

بلكه هم نحوه صدا زدن و هم اصل آن آمیخته با تجلیل و تكریم باشد.

5. عالم بودن به غیب و شهادت

از مقامهاى منیع رسالت، اطلاع بر غیب است. خداى سبحان مى‏فرماید:

«قُلِ اْعْمَلوُا فَسَیَرَىْ اللّهُ عَمَلُكُمْ وَ رَسوُلُهُ وَ الْمُؤْمِنون»

«به مردم بگو هر كارى مى‏كنید خدا، پیامبر و مؤمنان مى‏بینند.»

یعنى مقام رسالت كه مقام اطلاع بر غیب، آگاهى بر نهان و نهاد انسان‏ها، قلب‏ها و فكرها و سرهاى دیگران است، از كارهاى شما اطلاع دارد. این كه خدا فرمود: بگو پیامبر مى‏بیند، تنها اخبار نیست بلكه با این بیان، پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ را مظهر عالم غیب و شهادت كرده است.

خداوند در جاى دیگر مى‏فرماید:

«عالِمُ الْغَیْبِ فَلایَظْهَرُ عَلى غِیْبِهِ اِلاّ مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسولٍ»

«خداوند عالم غیب است و غیب را بر احدى آشكار نمى‏كند مگر بر رسولى كه مرتضى باشد.»

یعنى دینش مرضى خداى سبحان باشد و رسول اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ به یقین مرتضاى خدا و دین او به یقین خداپسندانه بود. از این آیه استفاده مى‏شود كه رسول اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ عالم غیب است.

6. دارنده شرح صدر

خداوند سبحان به رسول اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ مى‏فرماید:«ما براى این كه تو را به مكتب لدى اللهى برسانیم و از ام الكتاب برخوردارت كنیم. ظرف دلت را باز كردیم تا گنجایش این علوم را داشته باشى.»

«اَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكْ * اَلَّذى اَنْقَضَ ظَهْرَك»

«آن بار توان فرسا را از دوش تو برداشتیم و سینه‏ات را گشودیم، مانعى از درون و فشارى از بیرون ندارى، مى‏توانى اسرار را بنگرى و سختى‏ها را تحمل كنى.»

7. درود فرستادن خدا و ملائكه بر پیامبر اكرم

مقام پیامبر اكرم ـ صلى الله علیه و آله ـ آن قدر والاست كه آفریدگار هستى و تمامى فرشتگان بر او درود مى‏فرستند و خداوند به همه مؤمنان دستور مى‏دهد كه آنها هم بر پیامبر ـ صلى الله علیه و آله ـ درود بفرستند:

«اِنَّ اللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبى یا اَیُّهاَ الَّذینَ آمَنوُا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّموُا تَسْلیماً»

«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود مى‏فرستند، اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! بر او درود بفرستید و سلام گویید و تسلیم فرمانش باشید.»